Często tak bywa że przeglądając jakąś stronę internetową, lub też forum poświęcone pirotechnice, spotykamy się ze słowami których nie znamy, a bez ich znajomości trudno zrozumieć o czym tam właściwie piszą. Tyczy się to zarówno stron/forów polskich jak i zagranicznych. Niestety na polskojęzycznych forach/stronach zamiast polskiego nazewnictwa pojawia się często nazewnictwo anglojęzyczne, które jest krótsze i bardziej szpanerskie. Dla początkującego, nawet polskie terminy bywają niezrozumiałe. Dlatego też został stworzony ten słownik - pozwala początkującym lub średnio zawansowanym amatorom pirotechniki, na zrozumienie zawartych w różnych źródłach słów. Słownik nie zawiera terminów odnośnie MWK oraz MWI (poza ich definicją), ponieważ piroportal.org nie zajmuje się tą tematyką, tak, więc to nie nasza działka

SŁOWNICZEK

• Bateria - określenie wielu wyrzutni gwiazdek / mini szelek, połączonych razem w jedną wielką wielolufową.
• Bilans tlenowy - procentowy stosunek między ilością (wagową) tlenu otrzymaną przez redukcję utleniaczy, a ilością tlenu potrzebną do utlenienia reduktorów. Jeżeli utleniacz wyzwala mniej tlenu niż potrzebuje reduktor, mamy do czynienie z ujemnym bilansem tlenowym, jeżeli wyzwala więcej tlenu, niż potrzebuje reduktor, mamy do czynienie z dodatnim bilansem tlenowym., Jeżeli liczba wyzwolonego tlenu jest równa liczbie tlenu spalonego, mamy do czynienie z zerowym bilansem tlenowym.
• Binder - anglojęzyczne określenie oznaczające "lepiszcz"
• Bomba - w mowie potocznej laików, coś, co pirotechnik konstruuje cały czas :-) Bomba w znaczeniu militarnym (wojskowym) to ładunek, który po wybuchu ma spełnić określone zadanie. Wyróżniamy bomby lotnicze (zrzucane z samolotów), odłamkowe (odłamki robią olbrzymie spustoszenie), zapalające i inne niewymienione. Bombami nazywa się też szelki.
• Bomba włoska - szelka cylindryczna (tradycyjna)
• BT - patrz: bilans tlenowy
• Burst - anglojęzyczne określenie mieszanki rozrywającej szelkę, pochodzące od słowo "bursting charge" - ładunek rozrywający.
• Czop - jest częścią wyrobów pirotechnicznych, zamykającym z jednej lub dwóch stron, wylot korpusu tradycyjnego. Często nazywany zatyczką.
• Deflagracja - rozkład materiałów wybuchowych charakteryzujący się małą prędkością liniową, oraz powierzchniowym i jednostajnym przebiegiem, charakterystyczny dla materiałów wybuchowych miotających.
• Detonacja - rozkład materiałów wybuchowych, ze stałą prędkością liniową, dochodzącą do kilku tysięcy metrów na sekundę, charakterystyczny dla materiałów wybuchowych kruszących.
• Donor - jest to substancja, która pod wpływem danych bodźców (np. ogrzewania) oddaje cząstkę siebie. Przykładowo - proszek PCV jest donorem chloru - pod wpływem temperatury dostarcza mieszaninie chloru, który wchodzi w reakcje ze związkami metali, tworząc intensywnie barwiące płomień chlorki metali.
• Dym - jest to zawiesina substancji stałych, rozproszonych gazem. Wbrew powszechnie przyjętym przesądom, dym to nie gazy wytworzone ze spalania mieszanki, lecz produkty stałe, rozproszone przez gaz. Większość gazów powstałych przy spalaniu mieszanek jest bezbarwna.
• Dysza - część silników rakietowych oraz wulkanów, przypominająca nieco czop, służąca do zwiększania ciśnienienia wewnątrz komory z paliwem, i prędkości wylotowej gazów.
• Fajerwerk - ogólne określenie wyrobu pirotechnicznego. Do fajerwerków zaliczamy wszystkie, gotowe do użycia, wyroby pirotechniki widowiskowej.
• FB - skrótowiec (flash-bang, foto-błysk), oznaczający mieszanki fotobłyskowe
• Flash - anglojęzyczne określenie mieszanek fotobłyskowych
• Flara - jest to określenie pokrywające się z określeniem "raca". Oznacza albo ładunek pirotechniczny (racę) wystrzeliwany z odpowiedniej wyrzutni, albo wyrób pirotechniczny będący mieszanką spalającą się zabarwionym płomieniem, znajdującą się w zamkniętej z jednej strony tubie. Ze względu na mylne, lub zamienne nazywanie obu wyrobów, trudno jest dojść, który jest dokładnie, którym. Teoretycznie ładunek wystrzeliwany na niebo to flara (słowo pochodzi od słowa "flare" oznaczającego "spadające światło"), jednak często występuje to pod nazwą racy.
• Fontanna - patrz: wulkan
• Fotobłysk - skrótowe określenie mieszanek fotobłyskowych (FB). Są to mieszanki zawierające pyły/proszki metali, spalające się szybko, oślepiającym światłem. Mieszanki niezawierające siarki lub węgla drzewnego nie nadają się do petard, ze względu na brak wytworzonych gazów. Mieszanki przeznaczone do petard, zawierają prócz proszków metali, reduktory dające po spaleniu gaz - najczęściej siarkę.
• Fugas - jest to materiał palny (np. mąka pszenna lub benzyna) ułożony na petardzie, która ma za zadanie owy materiał rozpylić w powietrzu i zapalić. Fugasy to charakterystyczne grzyby ognia na zdjęciach, lub filmach.
• Glitter - to anglojęzyczna nazwa. Gwiazdki glitterowe, to gwiazdki "mrugające" (błyskające)
• Gwiazdka - jest to mieszanka pirotechniczna zlepiona za pomocą tzw. lepiszcza w bryłę (np. kulę). Spalając się tworzą charakterystyczny świecący punkt. Gwiazdki stosuje się w wielu wyrobach pirotechnicznych m.in. w rzymskich ogniach oraz szelkach.
• H3 - określenie "prochu chloranowego" o składzie 77% KClO3 + 23 % C.
• Higroskopijność - podatność substancji na przyciąganie wilgoci (zawartej w powietrzu) i wiązanie się z wodą. Silnie higroskopijne związki np. chlorek wapnia, lub wodorotlenek sodu, zostawione na wolnym powietrzu, po paru godzinach pokryją się warstewką wody.
• Karmelek< - potoczne określenie skarmelizowanej mieszanki saletry z cukrem.
• Kometa - jest to określenie flary/racy (w tym przypadku pocisku na niebie), która, lecąc zostawia po sobie ogon iskier - ogon komety.
Korpus - ogólne określenie, najczęściej papierowego "opakowania", w którym znajduje się mieszanka i ewentualne dodatki. W zależności od przeznaczenia, stosuje się korpusy, o różnym kształcie (kuliste, tradycyjne (cylindryczne), stożkowe) grubości, długości i sposobie sklejenia.
• Lepiszcz - jest to substancja, która sprawia, że mieszanka jest bardziej podatna na prasowanie, i po rozrobieniu (i wysuszeniu) z odpowiednim rozpuszczalnikiem/rozcieńczalnikiem, staje się twarda i nie sypka. Odpowiednio uformowana nazywana jest gwiazdką. Do bardziej popularnych lepiszczy (i rozpuszczalników/rozcieńczalników do nich stosowanych - podano w nawiasie) należą: dekstryna (woda), mąka ziemniaczana (woda) lakier nitrocelulozowy (aceton lub rozpuszczalnik nitro) i proszek PCV (rozpuszczalnik THF).
• Lift - anglojęzyczne określenie mieszanki wyrzucającej (z moździerza) fajerwerk (np. szelkę) w powietrze, pochodzące od słów "lifting charge" - ładunek miotający ("podnoszący") lub też lift powder - proch miotający.
• Lont - jeden z prostszych opóźniaczy, składający się ze sprasowanego oplocie materiału palnego. Z lontów, bardzo dobrą jakości ma lont komercyjny (na sprzedaż) Visco.
• Masa oświetlająca - mieszanina dająca podczas spalania światło zbliżone do białego.
• Masa smugowa - mieszanina palna, służąca do oznaczania toru lotu pocisku (np. rakiety), zostawiająca smugę dymu lub światła.
• Masa sygnalizacyjna - mieszanina wytwarzająca podczas spalania zabarwiony płomień (masy sygnalizacyjne nocne) albo barwny dym (masy sygnalizacyjne dzienne). Masy sygnalizacyjne dzienne składają się z substancji palnej, nośnika tlenu i odpowiedniego barwnika organicznego sublimującego pod wpływem ciepła, dającego kolorowy dym. Masy sygnalizacyjne nocne zamiast barwników organicznych, zawierają sole barwiące płomień.
• Materiał wybuchowy (MW) - związki chemiczne lub ich mieszaniny, które pod wpływem bodźców mechanicznych lub podwyższenia temperatury, ulegają wybuchowi - bardzo szybkiego rozkładowi z jednoczesnym wydzieleniem dużych ilości gazów i ciepła. Pod względem chemicznym materiały wybuchowe dzielą się na indywidualne (jednorodne) i mieszaniny (niejednorodne). Pod względem użytkowym dzielą się na materiały wybuchowe miotające, kruszące i inicjujące.
• Materiał wybuchowy inicjujący (MWI) - materiały wybuchowe bardzo wrażliwe na bodźce zewnętrzne, bardzo szybko (lub niemal natychmiastowo) przechodzące z deflagracji w detonacje, stosowane w spłonkach detonujących w celu pobudzenia detonacji materiałów wybuchowych kruszących, lub też spłonkach zapalających stosowanych do zapalania materiałów wybuchowych miotających.
• Materiał wybuchowy kruszący (MWK) - materiał detonujący ze znaczną trudnością (pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych lub spłonek inicjujących), odznaczających się wielka siłą wybuchu, oraz dużą prędkością detonacji.
• Materiał wybuchowy miotający (MWM) - określenie stosowane głównie do prochów. Materiały wybuchowe miotające mają zdolność szybkiego spalania (deflagracji) z wydzieleniem znacznych ilości gazów.
• NC - patrz: Nitroceluloza
• Nitroceluloza - jest to produkt estryfikacji włókien celulozy (np. bawełny) za pomocą mieszaniny nitrującej (np. kwas azotowy + kwas siarkowy). Bardzo silny materiał wybuchowy miotający (MWM). Na stronach tego serwisu nie znajdziecie informacji o jego produkcji teraz, i najprawdopodobniej nigdy.
• Młynek kulowy - urządzenie służące do rozdrabniania kryształów, grudek i proszków, do postaci drobniejszych proszków lub pyłów. Młynek kulowy składa się z obrotowego bębna, obracanego przez silnik, napełnionego rozdrabnianą substancją z "dodatkiem" kul lub walców, które w czasie obrotu bębna wielokrotnie przetaczają się po rozdrabnianej substancji, rozdrabniając ją na mniejsze ziarna.
• MW - patrz: materiał wybuchowy
• MWI - patrz: materiał wybuchowy inicjujący
• MWK - patrz: materiał wybuchowy kruszący
• MWM - patrz: materiał wybuchowy miotający
• Napalm - potocznie słowo używane jako określenie palnych cieczy (np. acetonu), zagęszczonych przez substancje w nich rozpuszczone do konsystencji żelu. Prawdziwe napalmy to substancje zagęszczające dodawane do (płynnych) mieszanin zapalających, w celu ich zagęszczenia. Zagęszczenie powoduje zwiększenie stabilności paliwa i pozwala na skupienie ognia, przez co uzyskuje się temperatury do 1000 *C
• PAM - proszek aluminiowo-magnezowy (mieszanka tych dwóch składników). Najczęstsze proporcje składników to 50% magnezu i 50% glinu.
• PCV - polichlorek winylu - tworzywo sztuczne, z którego wytwarza się m.in. rury kanalizacyjne, w pirotechnice (pod postacią proszku) służy jako donor chloru i lepiszcz.
• P.cz. - skrót od "proch czarny".
• Petarda - wyrób pirotechniczny, kulisty lub tradycyjny (walcowaty), zawierający szczelnie zamkniętą wewnątrz mieszaninę pirotechniczną, która rozrywa korpus, wyzwalając przy tym efekt akustyczny pod postacią huku.
• Piroman - słowo potocznie używane jako określenie miłośnika pirotechnika, oznaczające jednak osobę z chorobą psychiczną, polegającą na impulsywnym, nawykowym podpalaniu. Zwykle stanowi rodzaj zaburzeń osobowości lub wiąże się z niektórymi chorobami mózgu. Tak, więc, wypadałoby nazywać siebie pirotechnikiem, a nie piromanem :-)
Pirotechnik - osoba zajmująca się pirotechniką.
• POCH - (państwowe odczynniki chemiczne) ogólno polska sieć sklepów chemicznych z siedzibą główną w Gliwicach. Sklepy POCHu można znaleźć w większych miastach. W zasadzie można kupić tam wszystko, ale pod warunkiem, że mamy odpowiednie pozwolenia.
• Pochodnia stadionowa - jest to potoczne określenie flar, powstałe na skutek używania tych wyrobów w czasie meczy piłkarskich (i burdy po meczach :-)
• Primer - mieszanka podpałowa. Mieszanki podpałowe używane są do podpalania tych trudniej zapalnych. Przykładem zastosowania primera, jest powlekanie trudno zapalnych gwiazdek, łatwo zapalnym primerem, przez co zwiększa się prawdopodobieństwo zapłonu gwiazdki.
• Proch bezdymny - jest to proch, który przy spalaniu nie daje lub daje niewiele pozostałości stałych powodujących powstawanie dymu. Stosowane głównie do wyrobu amunicji.
• Proch czarny - jedna z najbardziej popularnych mieszanek pirotechnicznych
.
• Proch czekoladowy - potoczne określenie prochu bezsiarkowego (tylko azotan potasu i węgiel drzewny) o zawartości 25% węgla drzewnego.
• Raca - jest to określenie pokrywające się z określeniem "flara". Oznacza albo ładunek pirotechniczny (racę) wystrzeliwany z odpowiedniej wyrzutni, albo wyrób pirotechniczny będący mieszanką spalającą się zabarwionym płomieniem, znajdującą się w zamkniętej z jednej strony tubie. Ze względu na mylne, lub zamienne nazywanie obu wyrobów, trudno jest dojść, który jest dokładnie, którym. Teoretycznie ładunek wystrzeliwany na niebo to flara (słowo pochodzi od słowa "flare" oznaczającego "spadające światło"), jednak często występuje to pod nazwą racy.
• Rakieta - jest to wyrób pirotechniczny zawierający w sobie silnik rakietowy, lub też nim będący. Rakiety to wyroby pirotechniczne, posiadające możliwość lotu w kierunku przeciwnym do wylotu gazów. Rakiety stosowane są często do przenoszenia głowic wybuchowych.
• Reakcja redoks - reakcja utleniania, której towarzyszy reakcja odtleniania (redukcji).
• Reduktor - jest to substancja, która utlenia się redukując inną.
• Rzymski ogień - rodzaj wyrzutni gwiazdek, w postaci rury, z ułożonymi kolejno na sobie ładunkami wyrzucającymi gwiazdki.
• Rurabomba - ładunek z korpusem wykonanym z zamkniętej (najczęściej zaspawanej) metalowej rury, napełnionej materiałem wybuchowym miotającym, odznaczający się duża mocą. Rurabomby są jednymi z najniebezpieczniejszych (dla wykonawcy i osób postronnych) wyrobów pirotechniki amatorskiej. Po rozerwaniu (metalowego) korpusu, jego rozpędzone do kilkuset metrów na sekundę, ranią i zabijają, żywe istoty w promieniu kilkudziesięciu do kilkuset metrów od ładunku. Produkcja i używanie rurabomb jest silnie potępiane w wielu środowiska pirotechników, o policji nie wspominając...
• Silnik rakietowy - cześć rakiety wytwarzająca ciąg, w wyniku spalania zawartego w nim paliwa rakietowego. Gazy powstałe w wyniku spalania paliwa rakietowego, wylatują przez dyszę nadając rakiecie ruch w kierunku odwrotnym do gazów.
• Stopina - rodzaj opóźniacza pod postacią mieszaniny otaczającej sznur/nitkę
• Stroboskop - jest to wyrób, który spala się dając momentami mocniejsze światło, na zmianę ze światłem słabym lub jego brakiem. Profesjonalne stroboskopy składają się z zaprasowanej mieszanki, która w trakcie spalania sama się wygasza a następnie znowu rozpala. Stroboskopy amatorskie bardzo często składają się z sprasowanych na przemian mieszanek szybko palnych i wolnopalnych.
• Szelka - jest jednym z najbardziej widowiskowych wyrobów pirotechnicznych. Składa się z rdzenia napełnionego materiałem wybuchowym miotającym, otoczonego warstwami gwiazdek. Szelka po wystrzeleniu z moździerza wybucha zapalając i rozsypując w powietrzu gwiazdki, co daje widowiskowy efekt kuli z "świecących punkcików".
• Ścieżka prochowa - bardzo prymitywny zapalnik będący usypaną "w linię" mieszanką pirotechniczną.
• Świeca dymna - jest to wyrób wytwarzający zasłonę dymną.
• Świszczała - jest to potoczne określenie mieszanki świszczącej.
• Taśma prochowa - jest to mieszanina pirotechniczna, najczęściej z dodatkiem lepiszcza, rozsmarowana na pasku papieru, i zaizolowana oraz zabezpieczona drugim paskiem papieru. Szybki w wykonaniu zapalnik średniej jakości.
• Tiger tail - anglojęzyczna nazwa, w bezpośrednim przekładzie znacząca "tygrysi ogon". W odniesieniu do gwiazdek, oznacza gwiazdki które zostawiają za sobą snop (ogon) iskier.
• Torcik - patrz: bateria
• Utleniacz - potocznie jest to substancja, która po ogrzaniu dostarcza tlenu np. nadmanganian potasu. W naukowym znaczeniu jest to substancja, która utlenia (zwiększa stopień utlenienia) inną/inne sama się przy tym redukując (zmniejsza stopień utlenienia). Utleniacze przyjmują elektrony, natomiast reduktory ich się pozbywają. Najprościej wyjaśnić to na prostym przykładzie: mieszanka siarki z cynkiem. Zn + S ---> ZnS. Siarka przyjęła dwa elektrony natomiast cynk oddał dwa, więc się utlenił.
• Wodospad - jest to efektowny fajerwerk. Mieszankę dającą białe iskry (udają pianę) prasujemy w papierowym korpusie, zamkniętym z jednej strony, podobnie jak kometa. Kilkanaście takich tubek wieszamy na sznurze (na oddzielnych sznurkach), skierowane "wylotem płomienia w dół" i łączymy wyloty tak żeby po odpaleniu wspólnego lontu bądź też po włączeniu napięcia w obwodzie, z korpusów wyleci snop białych lub srebrnych iskier. Przy użyciu kilku lub kilkunastu tubek, snopy iskier tworzą ścianę iskier spadających w dół - przypomina to wodospad.
• Wulkan - jest to fajerwerk podczas spalania wyrzucający w powietrze snop iskier, przez parę sekund/minut. Wulkany, których iskry po osiągnięciu maksymalnego pułapu spadają nadal się paląc w dół, nazywane są fontannami.
• Zatyczka - patrz: czop
• Zimne ognie - określenie bardzo częstych w sprzedaży wyrobów pirotechnicznych. Są to druty obtoczone w mieszance zawierającej proszek żelaza. W czasie spalania dają charakterystyczne iskry.